Kainatın "itkin" maddəsi tapıldı-Tədqiqat

İllərdir sirr olaraq qalan “itkin baryonlar” nəhayət ortaya çıxıb. Beynəlxalq astronomlar qrupu aşkar edib ki, kainatın görünən maddəsinin itkin yarısı qalaktikaları əhatə edən nəhəng hidrogen buludlarında gizlənib.

CityPost.az xəbər verir ki, kosmik tədqiqatlardakı əsaslı təhlil kainatda görünən maddənin çoxdan itirilmiş yarısını tapıb.

Alimlər bu maddənin qalaktikaların ətrafında görünməyən ionlaşmış hidrogen buludları şəklində mövcud olduğunu aşkar ediblər.

Bu buludlar adətən görünməz olsa da, beynəlxalq tədqiqatçılar qrupu onları görünən etmək üçün yeni texnika işləyib hazırlayıb.

Tədqiqat göstərir ki, ulduzlardan gələn işıq fonunda gizlənən ekstraqalaktik məkanda hidrogen əvvəllər düşünüldüyündən çox uzaqda yerləşir.

Kaliforniya Universiteti və Lourens Berkli Milli Laboratoriyasından astronom Boryana Hadzhiyska qeyd edib: "Qalaktikadan uzaqlaşdıqca, bütün itkin qaza çatdığımızı düşünürük".

Hadzhiyska daha dəqiq nəticələr üçün simulyasiyalarla ətraflı təhlillər aparacaqlarını bildirib.

İtkin əşyanın axtarışında...

Görünən maddə kainatın enerji-maddə paylanmasının yalnız 5 faizini təşkil edir. Qalan 27 faiz qaranlıq maddədən, 68 faiz isə qaranlıq enerjidən ibarətdir.

Görünən və ya "baryonik" maddədə hidrogen ən dominant elementdir. Atom nömrəsinin 90 faizini və kütlənin 73 faizini təşkil edir. Ancaq bu hidrogenin çoxu indiyə qədər aşkar edilməmişdir.

Tədqiqatçılar bu görünməz hidrogen buludlarını birbaşa müşahidə etmək əvəzinə, onların kosmik mikrodalğalı fona (CMB) təsirini öyrənərək onları kəşf edə bildilər. Bu radiasiya kainatın yaranmasından qalan “fosil işığı” sayılır və kainatdakı hər şeyin arxasındadır.

"Lawrence Berkeley" Milli Laboratoriyasının kosmoloqu Simone Ferraro tədqiqat barədə bu fikirləri bölüşüb: "Biz bu işığı qazın yerini müəyyən etmək üçün arxa işıq mənbəyi kimi istifadə edə bilərik".

Yeni texnika ilə göründü!

Metodun əsası ondan ibarətdir ki, CMB işığı ionlaşmış hidrogen buludları ilə qarşılaşdıqda elektronları vurur və parlaqlığını dəyişir. Bu effekt “kinematik Sunyaev-Zeldoviç effekti” adlanır. Lakin bu siqnallar çox zəif olduğu üçün tədqiqatçılar siqnalı gücləndirmək üçün milyonlarla qırmızı qalaktikanın məlumatlarını üst-üstə qoydular.

Nəticələr göstərdi ki, qalaktikaların ətrafında əvvəllər düşünüldüyündən daha böyük hidrogen haloları var. Bu, sözügedən haloların tədqiqatın aşkarlama hüdudlarından kənara çıxdığını göstərir. "Ölçmələrimiz göstərir ki, biz bütün qazı tapmışıq", - deyə Ferraro bildirib.

Ancaq yeni kəşflər yeni suallar da gətirdi. Müşahidələr göstərir ki, bu qaz haloları qalaktikadan kənarda olan maddə ilə qidalanır, həmçinin aktiv dövrlərində qalaktikanın mərkəzindəki superkütləli qara dəliklərin atdığı material və küləklər tərəfindən formalaşır. Bu proses ulduzların əmələ gəlməsinə də birbaşa təsir göstərir.

Kainatın təkamülü üçün kritik tapıntı

Bu nəhəng haloların gözləniləndən daha böyük olması qara dəliklərin zaman-zaman aktivləşdiyini göstərir. Bu tapıntılar qalaktikaların formalaşması və təkamülünün başa düşülməsində mühüm rol oynayır.

Tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, itkin hidrogenin bir hissəsi qalaktikaları birləşdirən qaranlıq maddə filamentlərində də var. Yeni kəşf elm adamlarına bu strukturları izləmək üçün yeni üsul təklif edir.

Alimlər dərc etdikləri məqalədə “Bu tədqiqat maraqlı yeni tədqiqat sahəsinin qapısını açır”,-deyə vurğulayıblar.

Tədqiqat "Physical Review Letters" jurnalında dərc edilib və arxiv platformasında mövcuddur.

Yeganə

Həmçinin oxuyun

"Şərurlu İsfəndiyar"ın ölkədən çıxışına qadağa qoyulması və məhkəməyə məcburi gətirilməsi üçün vəsatət verilib 

Arif Babayevə Heydər Əliyev Mükafatı verilib 

Məzahir Pənahovun keçmiş gəlininin acı hekayəsi - “Görünür ki, çox tərbiyəsiz oğul böyüdüb”  

Azər Badamovun Rusiyaya buraxılmamasının səbəbi açıqlanıb