Ultrasəs və beyin implantları ilə depressiya müalicə edilə bilərmi?

Böyük Britaniyada beyin dalğalarını birbaşa dəyişdirmək üçün ultrasəs texnologiyasından istifadə edən innovativ beyin-kompüter interfeysi (BCI) sistemi Milli Səhiyyə Xidməti (NHS) tərəfindən klinik sınaqdan keçirilir.

Citypost.az-ın xəbərinə görə, bildirilir ki, yeni qurğu depressiya, asılılıq və epilepsiya kimi xəstəliklərin müalicəsində inqilab yarada bilər.

Kəllə altına, lakin beynin xaricinə yerləşdiriləcək bu implant, neyronların fəaliyyətini xəritələşdirir və ultrasəs dalğaları ilə müəyyən bölgələri stimullaşdırır. Cihazın təhlükəsizliyi və dözümlülüyü 6,5 milyon funt-sterlinq fondu ilə Böyük Britaniyanın Qabaqcıl Araşdırma və İnnovasiyalar Agentliyi (Aria) tərəfindən dəstəklənən tədqiqat çərçivəsində təxminən 30 xəstədə sınaqdan keçiriləcək.

Beyin-kompüter interfeyslərində yeni dövr

Sınaq beyin-kompüter interfeysi texnologiyasındakı sürətli irəliləyişlərin bir hissəsi kimi qəbul edilir. Keçən il İlon Maskın Neuralink şirkəti iflic xəstələri ilə klinik sınaqlara başladı və başqa bir araşdırmada iflic olan xəstələrin fikirlərinin birbaşa nitqə çevrildiyi bir sistem hazırlandı. Bununla belə, bu cür texnologiyalar həm də məxfilik, məlumat təhlükəsizliyi və etik məsələlər baxımından bəzi müzakirələrə səbəb olur.

UCL-in Tibbi Fizika professoru Clare Elwell deyib: "Bu yeniliklər texniki baxımdan sürətlə irəliləyir, lakin biz neyroetik məsələlərdə geridəyik. Beyinlə birbaşa qarşılıqlı əlaqəni təmin edən bu cür texnologiyalarda xəstənin faydasını prioritetləşdirməliyik".

Təcrübənin elmi tərəfi

ABŞ-ın Forest Neurotech şirkəti tərəfindən hazırlanmış cihaz ənənəvi elektrod əsaslı beyin implantlarından fərqli olaraq ultrasəs texnologiyası ilə beyin fəaliyyətini oxumaq və tənzimləmək qabiliyyətinə malikdir. Aria cihazı "dünyanın ən qabaqcıl beyin-kompüter interfeysi" kimi təsvir edir. Bu yolla depressiya, narahatlıq və epilepsiya kimi geniş xəstələr üçün müalicə variantlarının inkişaf etdirilməsi hədəflənir.

Sınaq zamanı beyin zədələnməsi səbəbindən kəllələrinin bir hissəsini müvəqqəti olaraq çıxarmış xəstələrdən istifadə olunacaq. Bu şəkildə cihazı yoxlamaq üçün heç bir əlavə cərrahi əməliyyat tələb olunmayacaq. Cihaz beyin fəaliyyətini yüksək dəqiqliklə xəritələndirəcək və onun xüsusi nöqtələrdə ultrasəs dalğaları ilə sinir stimullaşdırılmasını təmin etməklə əhval-ruhiyyəni və motivasiyanı dəyişdirmək potensialını araşdıracaq.

Gələcək üçün hədəflər

Forest 1 adlanan cihazın klinik sınaqları mart ayında başlayacaq və üç il yarım davam edəcək. İlk səkkiz ay tənzimləyicilərin təsdiqi proseslərinə həsr olunacaq. Müvəffəqiyyətli olarsa, cihaz depressiya kimi şərtləri müalicə etmək üçün tam miqyaslı klinik sınaqlara keçəcək. Bu sınaq Aria tərəfindən elan edilən 69 milyon funt sterlinq dəyərində "Dəqiq Neyrotexnologiyalar Proqramı" çərçivəsində həyata keçirilən 19 layihədən biri kimi diqqəti çəkir.

Proqram həmçinin epilepsiyanın müalicəsi üçün sinir robotları, gen mühəndisliyi vasitəsilə beyin hüceyrələrinin yenidən proqramlaşdırılması və laboratoriya mühitində beyin orqanoidlərinin inkişafı kimi layihələri əhatə edir. 2023-cü ildə qurulan Aria yüksək riskli, lakin böyük qazanc potensialı olan elmi layihələri maliyyələşdirmək üçün fəaliyyət göstərir.

Yeganə